Protest song, czyli pieśń protestu, to gatunek muzyczny mający swój początek w latach 60. XX wieku, choć pewne jego elementy pojawiały się już wcześniej. Jest to rodzaj piosenki zaangażowanej, poruszającej problemy społeczne, polityczne i obyczajowe. Celem protest songów jest zwrócenie uwagi na niesprawiedliwość, wyrażenie sprzeciwu wobec zastanej rzeczywistości oraz mobilizacja słuchaczy do działania i zmiany. Tematyka protest songów jest szeroka - od wojny, przez ubóstwo, po prawa mniejszości. Jakkolwiek często kojarzone z buntem młodych, protest songi pisały i wykonywały osoby w różnym wieku, reprezentujące odmienne światopoglądy. Protest piosenką ma długą tradycję także w Polsce, gdzie tego typu utwory towarzyszyły wielu historycznym przemianom. Dzisiaj, w dobie Internetu i mediów społecznościowych, protest song zyskuje nowe możliwości oddziaływania, choć pewne jest, że wciąż pozwala dotrzeć do słuchaczy w sposób, jakiego nie dają suche fakty i liczby.
Charakterystyka protest songów
Definicja i cechy gatunku
Protest song, inaczej pieśń protestu, to gatunek muzyczny o charakterze zaangażowanym, którego celem jest wyrażenie sprzeciwu wobec jakiegoś zjawiska czy sytuacji społecznej lub politycznej. Główną funkcją protest songów jest zwrócenie uwagi na niesprawiedliwość, skłonienie do refleksji i działania na rzecz zmiany rzeczywistości. Teksty protest songów poruszają problemy dotyczące całych grup społecznych lub narodów, rzadziej koncentrują się na sprawach jednostkowych. Dominuje w nich patos, emocjonalne zaangażowanie, często także element buntu i prowokacji.
Muzycznie protest songi czerpią z folkowej tradycji, rocka, punk rocka, rapu i innych popularnych gatunków. Nierzadko mają formę bardzo prostych, łatwych do zapamiętania melodii, które szybko stają się swoistymi hymnami konkretnych ruchów społecznych czy politycznych.
Geneza protest songów
Korzenie protest songu sięgają pieśni ludowych i ballad społecznych z XIX wieku, poruszających kwestie nierówności klasowych czy niesprawiedliwych warunków pracy. Jednak za właściwy początek gatunku uznaje się lata 60. XX wieku, gdy protest song stał się elementem buntu pokolenia młodych przeciwko wojnie w Wietnamie, nierównościom rasowym i obyczajowym.
Prekursorami protest songów byli amerykańscy folkowi wykonawcy: Woody Guthrie, Pete Seeger czy Joan Baez. Szczególnie istotną rolę odegrał tu Bob Dylan, łącząc poezję protestu z rockowymi brzmieniami. Wielką popularność zdobyły także zaangażowane politycznie i społecznie utwory zespołów rockowych lat 60., jak The Beatles czy Rolling Stones.
Tematyka utworów
Tematyka protest songów jest bardzo szeroka. Poruszają one problemy wojen i konfliktów zbrojnych (np. "Blowin' in the Wind" Boba Dylana), walki z ubóstwem ("We Are The World"), praw mniejszości etnicznych i seksualnych ("Born This Way" Lady Gagi), czy ochrony środowiska ("Big Yellow Taxi" Joni Mitchell).
Polskie protest songi traktowały m.in o zniewoleniu przez zaborców, II wojnie światowej, komunizmie i stanie wojennym, transformacji ustrojowej po 1989 r. Pojawiały się też utwory feministyczne, ekologiczne, antywojenne i antyklerykalne.
Dziś protest songi często dotyczą wykluczenia mniejszości, nierówności społecznych, kryzysu klimatycznego, patologii życia politycznego i problemów młodych pokoleń.
Najważniejsi twórcy protest songów
Bob Dylan i folk protest song
Bob Dylan był twórcą folkowego protest songu, łączącego brzmienie akustycznej gitary z poezją zaangażowania społecznego. Jego utwory poruszały problemy wojny, ubóstwa, rasizmu. Teksty pełne były aluzji do ówczesnej sytuacji politycznej w USA. Dylan stał się idolem kontestującej młodzieży, a jego piosenki hymnami ruchów pacyfistycznych.
John Lennon i piosenki Beatlesów
John Lennon z zespołem The Beatles stworzył wiele zaangażowanych utworów, jak "Revolution", "Give Peace a Chance", "Imagine". Poruszały one tematy wojny, pokoju, marzeń o lepszym świecie bez podziałów. Teksty Lennona cechowały się dużą dozą poetyckiego przekazu i symboliki.
Punk rock i protest punk
W latach 70. protest song odnalazł swoje miejsce w punk rocku, zwłaszcza w jego radykalnej odmianie anarcho-punk. Wykonawcy tacy jak Sex Pistols czy The Clash buntowali się przeciwko zastanemu ładowi społecznemu i politycznemu. Ich teksty pełne były wulgaryzmów, prowokacji i ekspresji gniewu.
Protest songi w Polsce
Przed 1989 rokiem
W PRL-u protest song był sposobem na obejście cenzury i wyrażenie sprzeciwu wobec władz komunistycznych. Powstawały utwory opozycyjne, patriotyczne, religijne. Wykonywali je m.in. Jacek Kaczmarski, Przemysław Gintrowski, Zespół Reprezentacyjny.
Rap kontra i Kazik
Po transformacji ustrojowej istotną rolę w lansowaniu polskich protest songów odegrali raperzy (Molesta Ewenement, Paktofonika), punkowe zespoły (Big Cyc) oraz Kazik Staszewski. Ich utwory poruszały problemy transformacji gospodarczej i zmian obyczajowych w kraju.
Najpopularniejsze polskie protest songi
Do najbardziej znanych polskich protest songów należą m.in. "Mury" Jacka Kaczmarskiego, "Piosenka dla mojej matki Polski" Wojciecha Młynarskiego, "Polskie drogi" Reprezentacyjnego, "33" Kazika o katastrofie smoleńskiej, "Wściekły pies" Paktofoniki o patologiach III RP.
Wpływ protest songów
Kształtowanie postaw społecznych
Protest songi oddziaływały na postawy całych pokoleń, skłaniając do refleksji, kształtując wrażliwość na problemy społeczne i angażując w działalność obywatelską. Teksty protest songów potrafią uświadamiać niesprawiedliwości i zmuszać do zajęcia konkretnego stanowiska.
Protest songi jako oręż walki politycznej
Dzięki swej popularności protest song bywał wykorzystywany jako narzędzie walki politycznej, służąc budowaniu poparcia dla partii i ruchów opozycyjnych. W PRL tego typu pieśni zyskiwały status nieoficjalnych hymnów opozycji demokratycznej.
Siła muzyki jako nośnika przekazu
Protest song pokazuje, jak muzyka - dzięki swej emocjonalności i powszechnej popularności - może nieść przekaz trafiający do odbiorców w sposób, w jaki nie trafiają suche argumenty czy dane liczbowe. Dlatego też jest skutecznym nośnikiem treści społecznych i politycznych.
Protest songi dziś
Kryzys gatunku?
Niektórzy uważają, że współczesny protest song przeżywa kryzys. Młodzi artyści unikają tematów społecznych i politycznych, skupiając się na sprawach osobistych. Brakuje dziś tak wyrazistych autorytetów jak Dylan czy Lennon.
Nowe protest songi
Jednak wciąż powstają nowe protest songi, tyle że często w mniej oczywistych gatunkach - rapie, reggae, elektronice. Pojawiają się też tacy artyści jak Kendrick Lamar czy Stromae, którzy w swojej twórczości poruszają ważkie tematy społeczne.
Protest song w erze social mediów
Rozwój Internetu i portali społecznościowych daje protest songowi nowe możliwości docierania do odbiorców. Teledyski czy performance’y w sieci szybko stają się viralami, zyskując globalny zasięg dla przekazu artystycznego protestu.
Przyszłość protest songów
Czy protest song umiera?
Jedni uważają, że wobec komercyjnego charakteru współczesnej kultury masowej, protest song jako gatunek społecznie zaangażowany jest skazany na zanik. Inni wierzą, że dopóki istnieją niesprawiedliwości, zawsze znajdą się artyści, którzy będą je piętnować w swoich utworach.
Nowe formy buntu w muzyce
Być może dzisiejszy protest przybierze nowe formy - bardziej subtelne, mniej oczywiste. Być może bunt przeniesie się z treści do warstwy wizualnej, performance’u, stylu. Jakkolwiek by się zmieniał, muzyka pozostanie platformą dla młodych do wyrażania sprzeciwu.
Protest song w kulturze masowej
Nawet jeśli protest song zaniknie jako wyodrębniony gatunek, jego duch na trwałe wpisał się w DNA muzyki popularnej. Dzięki temu ważkie treści społeczne wciąż będą przenikać do mainstreamu, docierając do szerokiej publiczności, także tej mniej świadomej ich wagi.
Podsumowanie
Protest song, czyli pieśń protestu, to niezwykle ważny i inspirujący gatunek muzyczny, który od lat 60. XX wieku towarzyszył największym ruchom społecznym i obyczajowym na świecie. Dzięki takim artystom jak Bob Dylan, John Lennon czy rodzimy Jacek Kaczmarski, teksty protest songów kształtowały postawy całych pokoleń, uświadamiając istotne problemy i angażując ludzi w działalność obywatelską. Dzisiaj, choć już mniej popularny, protest song wciąż odgrywa rolę w wyrażaniu sprzeciwu oraz poszukiwaniu dróg naprawy świata. Być może przybierze nowe formy, lecz jego misja pozostanie niezmienna.
