Wstęp
Musicale od lat cieszą się niesłabnącą popularnością w Polsce. Ten gatunek łączący ze sobą teatr, muzykę i taniec ma w naszym kraju długą i ciekawą historię. Powstało wiele kultowych musicali, zarówno na deskach teatrów, jak i na ekranach kin. Wiele z nich weszło już na stałe do kanonu polskiej kultury, a ich piosenki są nucone i śpiewane przez kolejne pokolenia Polaków. W niniejszym artykule przybliżymy historię polskich musicali, przedstawimy najważniejsze produkcje sceniczne i filmowe, wspomnimy o ich twórcach i wykonawcach oraz opowiemy o losach rodzimych hitów za granicą.
Najpopularniejsze polskie musicale sceniczne
Kultowe musicale wystawiane w teatrach
Polskie musicale sceniczne mają długą tradycję i wiele z nich na stałe zapisało się w historii rodzimej kultury. Do najpopularniejszych i najchętniej wystawianych musicali teatralnych należą m.in. "Metro" w reżyserii Janusza Józefowicza z librettem Agnieszki Osieckiej, opowiadający w symboliczny sposób o losach młodego pokolenia lat 60., czy "Kot w butach" z muzyką Krzysztofa Komedy, będący nowoczesną interpretacją znanej baśni. Ogromnym powodzeniem cieszą się również takie musicale jak "Akademia Pana Kleksa" z piosenkami Majki Jeżowskiej, "Piotruś Pan" z tekstami Wojciecha Młynarskiego oraz "Romeo i Julia" z muzyką Seweryna Krajewskiego. Nie sposób nie wspomnieć także o musicalowej wersji "Wesela" Stanisława Wyspiańskiego w reżyserii Andrzeja Łapickiego z piosenkami Zygmunta Koniecznego.
Nowe inscenizacje klasyki musicalowej
Oprócz musicali opartych na polskich tematach, na deskach naszych teatrów chętnie wystawia się również zagraniczne klasyki gatunku w rodzimych inscenizacjach. Do najbardziej znanych należą spektakle "Upiór w operze" z librettem Romana Kołakowskiego, "My Fair Lady" w reżyserii Jana Szurmieja oraz "Jesus Christ Superstar" z tekstami Wojciecha Młynarskiego. Wiele teatrów ma w swoim repertuarze musicalowe arcydzieła takie jak "Skrzypek na dachu" czy "West Side Story", które przyciągają na widownie rzesze fanów. Pokazują one, że duże, musicalowe produkcje wciąż mają w Polsce wielu oddanych widzów.
Nowości i eksperymentalne musicale
Choć klasyka musicalowa wciąż dominuje, pojawiają się także nowe, ciekawe i odważne produkcje. Musical "Miłość ci wszystko wybaczy" w reżyserii Wojciecha Kościelniaka łączy w sobie elementy musicalu, teatru tańca i plastyki. Z kolei "Śmierć w Wenecji" w reżyserii Krystiana Lady posługuje się konwencją opery i musicalu. Eksperymentalną formę ma także głośny spektakl "The Berlin Kabaret" z tekstami i muzyką Jacka Bończyka.
Kultowe polskie musicale filmowe
Musicale z czasów PRL-u
W czasach PRL powstało wiele musicalowych produkcji filmowych, które na stałe weszły do kanonu polskiej kinematografii. Największą popularność zdobyły tzw. "wojenne musicale" - filmy osadzone w realiach II wojny światowej, w których nie brakowało dynamicznych scen z piosenkami i tanecznymi numerami. Do najbardziej znanych należą "Zwiadowcy" i "Stawiam na Tolka Banana" z piosenkami Agnieszki Osieckiej oraz "Parada oszustów" z przebojami Andrzeja Korzyńskiego.
Musicale dla dzieci
W PRL powstało również wiele musicali skierowanych do najmłodszych widzów. Ogromną popularność zdobyły takie filmy jak "Akademia Pana Kleksa" na podstawie powieści Brzechwy z piosenkami Jerzego Wasowskiego i Jeremiego Przybory, "Magiczne drzewo" z motywami baśni braci Grimm oraz "Opowieść wigilijna" - musicalowa adaptacja powieści Dickensa. Te produkcje do dziś gromadzą przed telewizorami kolejne pokolenia dzieci.
Współczesne musicale
Po transformacji ustrojowej liczba musicali filmowych znacząco zmalała, jednak w ostatnich latach ten gatunek przeżywa swego rodzaju renesans. Powstają takie produkcje, jak "Hotel 52" w reżyserii Macieja Dejczera, opowiadający o mieszkańcach tytułowego hotelu robotniczego czy "Zaćma" w reżyserii Ryszarda Zatorskiego o początkach zespołu Perfect. Dużą popularnością cieszył się również film "Serce nie sługa" z Krystyną Jandą w roli głównej. Pokazuje to, że musicale mają wciąż wielu widzów, także współcześnie.
Historia polskich musicali
Początki gatunku w Polsce
Początki musicalu w Polsce sięgają lat 20. i 30. XX wieku, kiedy to zaczęły powstawać pierwsze rewie filmowe z inspiracji amerykańskimi musicalami. Jednak prawdziwy rozkwit nastąpił w latach 60., głównie za sprawą takich artystów jak Agnieszka Osiecka, Jeremi Przybora czy Andrzej Korzyński. To właśnie oni stworzyli podwaliny polskiej tradycji musicalowej. Duży wpływ miały wówczas musicale radiowe, jak słynne "W Jezioranach" czy "Pod gwiazdą frygijską".
Rozkwit w latach 60. i 70. XX w.
Lata 60. i 70. to złoty okres polskich musicali. Powstawały wówczas takie przełomowe musicale sceniczne jak "Metro" czy "Kot w butach", a na ekranach kin królowały musicalowe komedie wojenne i produkcje dla dzieci. Niezapomniane piosenki z tego okresu skomponowali m.in. Krzysztof Komeda, Wojciech Trzciński czy Waldemar Kazanecki. Polskie musicale zdobywały wówczas popularność także za granicą, m.in. w NRD czy ZSRR.
Renesans od lat 90.
Po transformacji ustrojowej liczba nowych musicali znacząco spadła. Jednak od lat 90. obserwuje się stopniowy renesans tego gatunku. Powstają zarówno nowe musicale sceniczne, jak i produkcje filmowe. Dużą rolę odegrał tu sukces spektakli "Metro" i "Romeo i Julia" oraz musicali "Mamma Mia!" i "Upiór w operze". Musical wraca do łask dzięki nowym twórcom, ale też sięga po sprawdzone przeboje z lat świetności gatunku.
Metamorfozy i jeszcze większe przeboje
Kultowe piosenki z musicali scenicznych
Musicale przyniosły polskiej kulturze wiele ponadczasowych przebojów. Piosenki takie jak "Aleja gwiazd", "Ktoś mnie pokochał" z musicalu "Metro" Agnieszki Osieckiej i Jeremiego Przybory czy "Miłość ci wszystko wybaczy" Seweryna Krajewskiego śpiewały kolejne pokolenia. Do dziś są one stałym elementem repertuaru artystów estradowych i chętnie wykonywane w nowych aranżacjach.
Największe hity musicali filmowych
Również musicale filmowe dostarczyły polskiej kulturze wielu szlagierów. Przeboje takie jak "Biały misjonarz", "Tolka Banan" czy "Ale to już było" rozsławiły nazwiska ich wykonawców, jak Kalina Jędrusik, Jerzy Połomski czy Ludmiła Jakubczak. Piosenki z musicali dla dzieci, jak "W krainie czarnoksiężnika Oza" czy "Piosenka profesora Tutki" śpiewały całe pokolenia.
Covery i nowe aranżacje przebojów
Do dziś wielkie hity z polskich musicali doczekały się wielu coverów i nowych aranżacji. Piosenki ze "Skrzypka na dachu" wykonywali m.in. Maryla Rodowicz i Zbigniew Wodecki, przeboje z musicalu "Metro" śpiewała Natalia Kukulska, a szlagiery z musicali dla dzieci w nowych wersjach nagrał zespół Brathanki. Pokazuje to ponadczasowość wielu musicalowych przebojów.
Twórcy i wykonawcy polskich musicali
Najważniejsi reżyserzy i scenarzyści
Za największe sukcesy polskich musicali stoją utalentowani twórcy. Należą do nich m.in. reżyserzy Janusz Józefowicz, Jan Szurmiej czy Ryszard Ber. Ważną rolę odegrali też scenarzyści i autorzy tekstów, jak Agnieszka Osiecka, Jeremi Przybora, Wojciech Młynarski czy Jacek Cygan. To dzięki ich talentowi powstały takie arcydzieła jak "Metro", "Kot w butach" czy "Akademia Pana Kleksa".
Gwiazdy musicalowych scen
Polskie musicale odkryły przed publicznością wielkie aktorskie i wokalne talenty. Na musicalowej scenie zabłysnęli m.in. Daniel Olbrychski, Kalina Jędrusik, Ewa Dałkowska, Aleksandra Śląska, Jerzy Połomski czy Ludmiła Jakubczak. Ich charyzmatyczne kreacje aktorskie i wokalne na zawsze zapisały się w historii polskich musicali.
Znane postaci filmowe i estradowe
W musicalach występowało również wielu znanych aktorów filmowych i piosenkarzy, co przyciągało dodatkową publiczność. W musicalowych filmach zagrali m.in. Adolf Dymsza, Kalina Jędrusik, Barbara Krafftówna czy Jeremi Przybora, a na musicalowej scenie pojawiali się tacy artyści jak Maryla Rodowicz czy Irena Santor. Ich udział gwarantował musicalom popularność.
Musicale z polskim rodowodem na świecie
Musicale wystawiane poza Polską
Niektóre polskie musicale z powodzeniem wystawiano także poza granicami kraju, zdobywając międzynarodową sławę. "Metro" było grane m.in. w Japonii, Rosji i krajach byłego ZSRR, a "Akademia Pana Kleksa" w Chicago. "Romeo i Julia" z powodzeniem wystawiano w Londynie i Nowym Jorku, a musical "Piotruś Pan" grany był m.in. w Berlinie.
Zagraniczne adaptacje rodzimych hitów
Polskie musicale doczekały się również zagranicznych adaptacji i remake'ów. Na motywach "Kota w butach" powstał francuski musical "Le Chat Bottè", a bułgarski musical "Metro" był oparty na polskim pierwowzorze. Amerykański film "Jak rozpętałem II wojnę światową" z 1969 r. stanowił luźną adaptację "Sami swoi", wykorzystującą motyw "wojennego musicalu".
Podsumowanie
Podsumowując, musicale od dziesięcioleci stanowią ważną część polskiej kultury. Przez lata ewoluowały, od scenicznych musicali z lat 60., przez kultowe musicale filmowe z czasów PRL, po współczesne produkcje łączące tradycję z nowoczesnością. Dostarczyły one wielu ponadczasowych przebojów, a także odkryły przed publiką wybitne talenty - zarówno aktorów, jak i twórców. Niektóre polskie musicale zdobyły popularność także za granicą. Mimo zmieniających się mód i konwencji, musicale wciąż mają w Polsce liczne grono wiernych fanów i z pewnością jeszcze nie raz nas zachwycą.
