Perkusja odgrywa kluczową rolę w większości gatunków muzycznych. Od rocka po jazz, od muzyki klasycznej po elektroniczną - rytmiczne brzmienie instrumentów perkusyjnych nadaje utworom charakteru i dynamiki. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej różnorodnym instrumentom perkusyjnym, ich budowie, brzmieniu i zastosowaniu w muzyce.
Podstawowe instrumenty perkusyjne
Do grupy podstawowych instrumentów perkusyjnych zaliczamy przede wszystkim instrumenty melodyczne oraz bezmelodyjne. Wśród tych pierwszych wyróżniamy zestaw perkusyjny składający się z bębnów o różnych rozmiarach i barwie dźwięku - od wielkiego bębna, przez tom-tomy po małe bębenki. Klasyczny zestaw rockowy/jazzowy zwykle zawiera też hi-hat, czyli talerze perkusyjne. Instrumenty te wykonuje się najczęściej z metalu lub drewna, z membranami z tworzyw sztucznych.
Drugą grupę stanowią instrumenty bezmelodyjne, nieokreślonego dźwięku. Należą do nich m.in. różnego rodzaju talerze, trójkąty, grzechotki, kasty szpony - ich rolą jest wzbogacenie i urozmaicenie brzmienia perkusji. Wykonuje się je z metalu, drewna, a nawet gliny.
Budowa i strojenie
Podstawowym elementem bębnów są obręcze oraz dwie membrany rozpięte na obręczach. Membrany wykonuje się ze skóry zwierzęcej lub z tworzyw sztucznych, dostrojone są do określonej wysokości dźwięku za pomocą śrub naciągowych. Uderzając pałkami w membranę, perkusista wydobywa dźwięk. Z kolei talerze i trójkąty mają określoną wysokość dźwięku dzięki budowie i rodzajowi materiału.
Techniki gry
Do gry na instrumentach perkusyjnych używa się specjalnych pałek wykonanych z drewna, rzadziej z tworzywa. W zależności od miejsca uderzenia, siły i kąta uderzenia można uzyskać różną barwę dźwięku. Ponadto stosowane są też inne techniki, jak granie szczotkami, trącanie membran, tłumienie dźwięku ręką.
Instrumenty melodyczne - bęben, werbel, tam-tam
Grupę instrumentów melodycznych stanowią przede wszystkim różnego typu bębny. Mają one określoną wysokość dźwięku i pozwalają na granie melodii. Należą tu m.in.:
Wielki bęben
Charakteryzuje się niskim, donośnym brzmieniem. Zwykle ma średnicę ok. 50 cm. Stosuje się go do zagrania mocnych akcentów lub ostinato rytmicznego.
Tom-tom
Mniejsze bębny o średnicy 10-20 cm, dostrojone do różnych wysokości. Tworzą razem zestaw tom-tomów o skali kilku dźwięków.
Werbel
Mały bębenek o wysokim, ostro brzmiącym tonie. Służy do grania szybkich, rytmicznych fraz i solówek.
Tam-tam
Wielki, płaski gong o niskim, przeciągłym i mocno brzmiącym dźwięku. Używany do akcentowania kulminacyjnych momentów utworu.
Instrumenty bez melodii - talerze, trójkąt, grzechotka
Obok bębnów istotną rolę w zespołach perkusyjnych odgrywają instrumenty bez określonej melodii. Należą do nich m.in.:
Talerze
Dwa metalowe talerze (hi-hat) uderzane o siebie tworzą charakterystyczne, ostre brzmienie. Często używane do zagrania linii rytmicznej lub wypełnienia.
Trójkąt
Stalowy pręt uderzany pałeczką. Daje ostry, przenikliwy dźwięk, stosowany w muzyce symfonicznej i marszowej.
Grzechotka
Instrument z drewnianego korpusu i ruchomych elementów w środku. Potrząsana wydaje charakterystyczne, trzeszczące brzmienie.
Zastosowanie perkusji w rocku i metalu
W rocku i metalu perkusja pełni kluczową funkcję, nadając utworom mocnego rytmu. Typowy zestaw obejmuje bębny, hi-hat, dwa lub więcej tom-tomów, werbel, kotły i talerze dodatkowe. Często używa się też efektów perkusyjnych - full splasz, banki dźwięków.
Role perkusisty
Perkusista rockowy/metalowy zazwyczaj gra mocne, punktowane rytmy na werblu i hi-hacie. Tom-tomy i kotły dodają wypełnień. Często improwizuje też krótkie solówki na werblu lub tom-tomach.
Specyficzne techniki
W metalu stosuje się bardzo szybkie, agresywne granie double bassem na werblu i stopą na basowym bębnie. Czasem używa się też efektu blast beat - ekspresyjnej serii uderzeń między werblem a talerzem.
Perkusja w muzyce klasycznej i orkiestrowej
W muzyce poważnej instrumenty perkusyjne pełnią zazwyczaj rolę uzupełniającą, akcentującą ważne momenty utworu. Typowy zestaw perkusyjny w orkiestrze to:
Kotły
Zestaw kotłów o różnych rozmiarach i tonacjach, od niskich po wysokie.
Werbel
Często stosowany do akcentowania rytmu, dynamicznych pasaży.
Talerze
Podkreślają ważne akcenty melodyczne i rytmiczne w utworze.
Dzwonki
Ich dźwięk dodaje lekkości i przejrzystości brzmieniu.
Xylofon
Instrument melodyczny, na którym można zagrać pojedyncze nuty lub akordy. Wzbogaca brzmienie orkiestry.
Nowe brzmienia perkusyjne w muzyce elektronicznej
Muzyka elektroniczna otworzyła nowe możliwości brzmieniowe dla instrumentów perkusyjnych. Obejmują one:
Bębny elektroniczne i cyfrowe
Zestawy bębnów ze wbudowanymi modułami dźwiękowymi, pozwalające uzyskać szeroką gamę brzmień - od akustycznych po elektroniczne.
Samplery i loopery perkusyjne
Urządzenia służące do zgrania i odtwarzania gotowych loopów i sampli dźwiękowych w czasie gry na żywo.
Kontrolery i pady perkusyjne
Pady elektroniczne pozwalające sterować brzmieniami perkusyjnymi w sekwencerach i programach komputerowych.
Perkusjonalia i instrumenty hybrydowe
Nowoczesne instrumenty łączące cechy akustycznych i elektronicznych, jak HandSonic czy MalletKAT - pozwalają na niespotykane dotąd efekty dźwiękowe.
Programy komputerowe
Oprogramowanie do produkcji muzycznej oferuje bogate biblioteki próbek bębnów i instrumentów perkusyjnych, które można łączyć i modyfikować.
Elektroniczne symulatory perkusji
Urządzenia pozwalające na wierne odwzorowanie brzmień tradycyjnych instrumentów perkusyjnych, ale w wersji cyfrowej.
Podsumowując, instrumenty perkusyjne ewoluowały przez stulecia, znajdując zastosowanie w niemal każdym gatunku muzycznym. Dzięki nowym technologiom stały się jeszcze bardziej wszechstronne, pozwalając na osiąganie fascynujących, niespotykanych wcześniej brzmień i efektów.
Podsumowanie
Instrumenty perkusyjne stanowią fascynującą i niezwykle zróżnicowaną grupę. Od prostych bębnów po złożone setupy elektroniczne - zapewniają szeroką gamę brzmień i możliwości wykorzystania w muzyce. Niezależnie od gatunku, perkusja dodaje utworom charakterystycznego rytmu, dynamiki i kolorytu. Jej rola wykracza daleko poza zwykłe "bicie w bęben" - to ona w dużej mierze nadaje kształt i osobowość kompozycjom. Poznanie różnorodności instrumentów perkusyjnych pozwala docenić ich znaczenie w muzyce i zrozumieć, jak wiele wnoszą do brzmienia utworów.
