Muzyka to niezwykła sztuka, która potrafi poruszyć nasze emocje i dotrzeć do głębi duszy. Od wieków ludzie poszukują nowych brzmień i dźwięków, aby wzbogacić paletę barw muzycznych. Obok popularnych instrumentów, takich jak gitara, fortepian czy skrzypce, istnieje wiele mniej znanych i nietypowych instrumentów, które mogą zaciekawić zarówno melomanów, jak i muzyków. W niniejszym artykule przyjrzymy się kilku wyjątkowym i niestandardowym instrumentom. Począwszy od historycznego thereminu, poprzez polską melodikę i tajemniczy waterfon, aż po najdziwniejsze instrumenty wykonane z warzyw, owoców czy wykorzystujące niekonwencjonalne źródła dźwięku. Dowiemy się, jak działają, brzmią i jakie umiejętności potrzebne są do gry na nich. Omówimy także możliwości nauki gry, a na koniec wskażemy, gdzie te nietuzinkowe instrumenty znajdują zastosowanie. Zapraszam do fascynującej podróży przez świat nietypowych dźwięków i brzmień!
Historia i działanie thereminu
Wynalezienie i rozwój thereminu
Theremin to jeden z pierwszych elektronicznych instrumentów muzycznych, wynaleziony w 1919 roku przez rosyjskiego fizyka Lwa Termena. Nazwa instrumentu pochodzi od nazwiska jego twórcy. Theremin stał się sensacją na początku XX wieku, gdyż pozwalał wydobywać dźwięki bez fizycznego kontaktu z instrumentem. Gracz porusza dłońmi wokół dwóch anten, kontrolując w ten sposób wysokość i głośność dźwięku. Choć początkowo theremin wykorzystywano głównie do eksperymentów, to szybko zyskał popularność w radzieckiej awangardzie lat 20. XX wieku. Największą thereministką była Lidią Kavina, która wprowadziła go do koncertowych sal. Dziś theremin kojarzony jest głównie z Science fiction.
Jak działa theremina?
Theremin generuje dźwięk dzięki zjawisku heterodyny, czyli nałożeniu się dwóch fal o nieznacznie różnych częstotliwościach. W instrument ten wbudowane są dwie anteny - pionowa kontroluje wysokość dźwięku, a pozioma - głośność. Im bliżej anteny znajduje się ręka, tym większa częstotliwość lub amplituda fali dźwiękowej. Grający musi precyzyjnie kontrolować ruchy dłoni, aby uzyskać żądane dźwięki. Choć początkowo grano na nim stojąc, to z czasem zaczęto wykorzystywać wersje przenośne.
Wybitni thereminiści
Choć theremin uchodzi za trudny w opanowaniu, to istnieje wielu wirtuozów tego niecodziennego instrumentu. Najsłynniejszą thereministką była Lidia Kavina, solistka Filharmonii Leningradzkiej, która występowała z największymi orkiestrami. Do mistrzów thereminu należą też: Clara Rockmore, Samuel Hoffman czy Peter Pringle. Dziś thereminem z powodzeniem zajmują się także współcześni artyści, jak np. Carolina Eyck, Thorwald Jørgensen czy Armen Ra.
Melodika - nietypowy instrument dęty
Budowa i brzmienie melodiki
Melodika to tradycyjny, polski instrument dęty, skonstruowany w XIX wieku przez Kamilą Skalskiego. Składa się z drewnianej piszczałki z otworami i dwóch miechów. Grający pompuje powietrze do piszczałki za pomocą miechów, jednocześnie zakrywając i odkrywając otwory palcami. Dźwięk przypomina dudy, ma charakterystyczny, nosowy tembr. Melodika występuje w różnych rozmiarach, najczęściej ma 12-16 tonów zakresu.
Technika gry na melodice
Gra na melodice wymaga dużej precyzji i koordynacji ruchowej. Trzeba utrzymywać ciągły dopływ powietrza do piszczałki, kontrolując miechy, oraz dokładnie zasłaniać i odsłaniać otwory palcami obu rąk. Często gra się też akordy. Dobrze opanowana technika gry pozwala na szybkie pasaże i wirtuozowskie popisy. Ćwiczy się głównie gamy, etiudy i proste melodie ludowe.
Melodika w muzyce ludowej
Melodika od dawna była popularnym instrumentem w polskiej muzyce ludowej, zwłaszcza w kapelach góralskich i podhalańskich. Często towarzyszy skrzypcom, zastępując brakujące dudy. Melodikę słychać w utworach górali, mazurach, kujawiakach i oberkach. Grają na niej m.in. Zespół Regionalny "Skalni", Kapela Brodów czy Góralska Ekstremalna Kapela.
Waterfon - gra na wodzie
Konstrukcja i dźwięk waterfonu
Waterfon to bardzo niezwykły instrument, który pozwala grać... na wodzie. Składa się ze zbiornika wypełnionego wodą oraz prętów lub pałeczek, którymi uderza się w powierzchnię wody, wywołując dźwięki. Można go zbudować samodzielnie lub kupić gotowy zestaw. Im większy zbiornik z wodą, tym niższe tony. Dźwięk ma metaliczny, dzwoniący charakter.
Umiejętności potrzebne do gry
Gra na waterfonie wymaga wprawy, precyzji ruchów i dobrego wyczucia. Trzeba trafiać pałeczką w określone miejsce na powierzchni wody, by wydobyć pożądany dźwięk. Różna siła uderzenia decyduje o głośności. Można grać pojedyncze tony lub akordy. Ćwiczy się staccato i legato. Trudniejsze jest granie szybkich pasaży i utworów wielogłosowych.
Wykorzystanie waterfonu w muzyce
Choć waterfon nie jest instrumentem orkiestrowym, to często wykorzystuje się go jako ciekawy efekt dźwiękowy, np. w filmowych ścieżkach dźwiękowych. Może imitować dzwony, krople deszczu lub odgłosy wody. Artyści nagrywają też własne kompozycje i improwizacje na waterfonie w celu odtworzenia relaksujących, medytacyjnych brzmień.
Inne nietypowe instrumenty
Instrumenty wykonane z warzyw i owoców
Niektórzy muzycy wykazują się niezwykłą kreatywnością i potrafią zagrać dosłownie na wszystkim. Powstają dziwaczne instrumenty z warzyw i owoców, takie jak marchewkofon, kalafon (z kalafiora), czy bananofon. Wydrążone warzywa tworzą naturalne pudła rezonansowe. Brzmienie zależy od wielkości i kształtu "instrumentu".
Instrumenty wykorzystujące efekty akustyczne
Niekonwencjonalne instrumenty buduje się też z przedmiotów codziennego użytku, wykorzystując różne zjawiska akustyczne. Przykładem jest faleofon, w którym dźwięk powstaje przez tarcie drewnianej bagietki o brzegi obracających się talerzy. Z kolei w strunofonie struny uderzają w elementy metalowe i drewniane.
Eksperymentalne instrumenty elektroniczne
Nowoczesna technologia umożliwia budowę nietypowych, elektronicznych instrumentów. Przykładem jest reaktonofon, który dźwięk generuje na podstawie fal elektromagnetycznych z lamp neonowych. Z kolei optofon wykorzystuje wiązkę światła i fotokomórki, a w mikrofonofonie dźwięk powstaje z drgań głośnika.
Nauka gry na nietypowych instrumentach
Książki i poradniki dla początkujących
Coraz więcej jest dostępnych książek i poradników poświęconych nauce gry na rzadkich instrumentach. Znajdziemy w nich informacje o budowie, historii, podstawach i technikach gry. Często dołączona jest płyta CD/DVD z przykładami i ćwiczeniami. Pozycje takie, jak "Pierwsze kroki z thereminem" czy "Samouczek gry na melodice" mogą okazać się pomocne dla początkujących.
Kursy i warsztaty muzyczne
Sporym zainteresowaniem cieszą się specjalistyczne kursy gry np. na thereminie, waterfonie czy melodice, organizowane przez szkoły muzyczne i ośrodki kultury. Pozwalają one na naukę pod okiem doświadczonych instruktorów, korygowanie błędów i wymianę doświadczeń z innymi. Często na warsztatach można też samemu zbudować prosty instrument.
Ćwiczenie umiejętności w domu
Oczywiście, wiele można też nauczyć się samodzielnie, ćwicząc grę w warunkach domowych. Trzeba poświęcić dużo czasu na regularne ćwiczenie podstawowych umiejętności i stopniowe rozwijanie techniki gry. Nagrywanie swoich postępów pomoże dostrzec błędy. Warto też korzystać z dostępnych w sieci tutoriali video.
Wykorzystanie nietypowych instrumentów
Występy i koncerty
Choć nietypowe instrumenty rzadko pojawiają się w filharmoniach, to z powodzeniem wykorzystuje się je podczas koncertów i festiwali muzyki eksperymentalnej czy world music. Publiczność chętnie wysłucha wirtuozów thereminu, waterfonu i melodiki solo lub w połączeniu z tradycyjnymi instrumentami. Tego rodzaju występy cieszą się dużym zainteresowaniem.
Nagrania studyjne i albumy
Artyści sięgają po nietypowe instrumenty także przy realizacji nagrań studyjnych w poszukiwaniu nowych, oryginalnych brzmień. Powstają całe albumy z thereminem, melodiką czy kalafonem w roli głównej. Tego typu płyty, choć niszowe, znajdują swoich odbiorców i poszerzają muzyczne horyzonty.
Muzyka filmowa i teatralna
Niecodzienne instrumenty świetnie sprawdzają się jako część ilustracji dźwiękowej w filmach, serialach, sztukach teatralnych i słuchowiskach. Theremin kojarzy się z horrorami, a waterfon z relaksującymi dźwiękami natury. Dzięki nim tworzy się niepowtarzalny klimat i wzbogaca warstwę dźwiękową produkcji.
Podsumowując, nietypowe, eksperymentalne instrumenty to fascynująca dz
Podsumowanie
Nietypowe instrumenty muzyczne to niezwykle ciekawa i inspirująca dziedzina. Choć często nieznana szerszej publiczności, to skarbnica fascynujących dźwięków, barw i możliwości. Od historycznego thereminu po współczesne instrumenty-zabawki każdy znajdzie coś dla siebie. Warto poszerzać muzyczne horyzonty i eksplorować nieznane dotąd brzmienia. Być może właśnie gra na marchewkofonie, faleofonie czy reaktonofonie stanie się Twoją nową pasją? Instrumenty nietypowe z powodzeniem znajdują zastosowanie zarówno w muzyce rozrywkowej, filmowej jak i na koncertowych estradach. Choć granie na nich wymaga wprawy i cierpliwości, daje też wiele satysfakcji z opanowania czegoś wyjątkowego. A dla słuchaczy to prawdziwa uczt dźwiękowa i okazja do zafascynowania się magicznym światem muzyki.
