Bęben djembe towarzyszy ludzkości od stuleci. Jego charakterystyczny, głęboki dźwięk niesie ze sobą rytm i energię, które poruszają zarówno ciało, jak i duszę. To instrument o bogatej historii i znaczeniu kulturowym, który z Afryki Zachodniej trafił na cały świat. Dziś djembe można spotkać w wielu gatunkach muzycznych - od world music po jazz czy rock. Nic więc dziwnego, że coraz więcej osób pragnie nauczyć się gry na tym niezwykłym bębnie. Czy jesteś jedną z nich? W niniejszym poradniku znajdziesz wszystko, co początkujący grający na djembe wiedzieć powinien - od historii instrumentu, poprzez budowę i technikę gry, aż po wskazówki, jak rozpocząć swoją przygodę z tym afrykańskim bębnem. Zapraszamy do lektury!
Pochodzenie i historia bębna djembe
Bęben djembe wywodzi się z zachodniej Afryki, zwłaszcza obszarów dzisiejszego Mali, Gwinei i Burkina Faso. Jego historia jest ściśle związana z ludami Mandinka i Bambara. Przez stulecia djembe towarzyszyło im podczas uroczystości, świąt, obrzędów, a także pracy w polu. Nadając rytm codziennym czynnościom, pomagało budować więzi społeczne. Bęben pełnił też istotną funkcję komunikacyjną, przekazując na odległość ważne informacje.
Nazwa "djembe" pochodzi prawdopodobnie od słów "djan" i "mbe" w języku bambara, oznaczających odpowiednio "zebrać się" i "bęben". Oznacza więc instrument, który zwołuje ludzi. Niegdyś djembe wykonywano tradycyjnie z drewna i skóry kozła lub antylopy. Ozdabiano je również metalowymi obręczami. Dźwięk bębna docierał wtedy nawet na odległość kilkunastu kilometrów.
Począwszy od lat 50. XX wieku, wraz z falą afrykańskiej emigracji, djembe zaczęło rozprzestrzeniać się po świecie. Trafiło m.in. do Europy i obu Ameryk. Dziś powszechnie używa się już nowoczesnych materiałów do produkcji bębnów, lecz nadal kultywuje tradycyjne techniki gry i wzory rytmiczne.
Budowa i elementy bębna djembe
Korpus bębna
Korpus djembe wykonuje się najczęściej z drewna. Dawniej używano głównie drzewa z rodzaju Cordyla, obecnie stosuje się też inne twarde gatunki np. heban, jesion, dąb. Drążenie pnia i rzeźbienie bębna to długi proces. Gotowy korpus pokrywa się lakierem lub olejem. Ma on kształt kielicha - szerszy u dołu, zwężający się ku górze. W dolnej części znajduje się nacięcie bębenka.
Membrana
Membranę wykonuje się tradycyjnie ze skóry kozy lub antylopy. Dziś używa się często tworzyw sztucznych. Służy ona do wydobywania dźwięku poprzez uderzenia. Montuje się ją w nacięciu bębenka za pomocą sznurków lub śrub naciągowych. Od napięcia membrany zależy wysokość dźwięku.
Szelki i uchwyty
Do bębna przymocowane są sznurki lub szelki, aby można było zawiesić go na ramieniu lub biodrze. Czasem djembe wyposaża się w uchwyty ułatwiające trzymanie w pozycji siedzącej. Dzięki temu instrument można wygodnie przenosić i grać w różnych pozycjach.
Technika gry na bębnie djembe
Podstawowe uderzenia
Na djembe gra się otwartymi dłońmi, palcami lub kciukami. Stosuje się różne uderzenia w zależności od miejsca uderzania i chcianego efektu dźwiękowego. Do podstawowych należy dźwięk basowy z krawędzi membrany oraz tony pop i ton - z jej środka.
Wzory rytmiczne
Istnieje wiele tradycyjnych, afrykańskich wzorów rytmicznych gry na djembe. Oparte są one na powtarzaniu kilku uderzeń w określonej sekwencji i tempie. Rytmy te mają swoje afrykańskie nazwy jak np. djole, dununba czy sangban. Ćwiczy się je najpierw powoli, by następnie przyspieszać.
Improwizacja i solo
Zaawansowani gry wprowadzają też elementy improwizacji i solówki, gdzie pokazują wirtuozerię oraz ekspresję. Granie djembe opiera się jednak zawsze na powtarzaniu wzorów i dialogu z innymi instrumentami.
Nauka gry dla początkujących
Pierwsze kroki i ćwiczenia
Przygodę z djembe warto zacząć od ćwiczeń usprawniających nadgarstki, palce i kciuki obu rąk. Można wykonywać np. klapanie czy stukanie palcami o uda. Pomaga to opanować płynność ruchów przy grze. Dobrze też poćwiczyć same uderzenia w powietrzu bez instrumentu.
Podstawowe rytmy afrykańskie
Kolejny krok, to nauka prostych, powtarzalnych rytmów afrykańskich. Warto zacząć od wolnych temp, by z czasem je przyspieszać. Na początku lepiej skupić się na poprawnym wydobywaniu dźwięków niż na szybkości.
Granie z zespołem lub akompaniamentem
Aby rozwijać umiejętności, przydatne jest dołączenie do zespołu bębniarskiego lub granie do akompaniamentu innych instrumentów. Pozwoli to uczyć się reagowania na inne dźwięki i wpasowywania się w całość rytmu.
Wybór bębna djembe dla początkujących
Rodzaje i materiały korpusu
Dla początkujących polecane są tańsze modele djembe z drewna gorszej jakości, np. topoli, osiki lub sklejki. Nie warto inwestować w drogie drewno, zanim nie opanuje się dobrze gry. Lepsze bębny lepiej brzmią, ale też są bardziej wymagające.
Wielkości i dźwięk bębna
Dla dzieci odpowiednie będą małe djembe o wysokości 30-40 cm. Dorośli mogą wybrać średnie rozmiary 45-50 cm lub większe 55-60 cm. Im większy bęben, tym niższy, bardziej donośny dźwięk.
Akcesoria dodatkowe
Przydatne mogą być dodatki jak podstawka czy pokrowiec. Ułatwią one transport i grę w pozycji siedzącej. Można też dokupić zapasową membranę czy klucze do strojenia bębna.
Kulturowe znaczenie bębna djembe
Rola w muzyce afrykańskiej
W kulturze Afryki Zachodniej djembe pełni funkcję nie tylko instrumentu, ale też symbolu. Jest nieodłącznym elementem uroczystości, mediatorem sporów, znakiem tożsamości. Jego rytm jednoczy ludzi i bawi, a jednocześnie uczy szacunku i dyscypliny.
Djembe na świecie i w Polsce
Choć djembe jest obecne na całym świecie, w Afryce wciąż cieszy się największym szacunkiem. W Polsce coraz więcej osób docenia urok tego instrumentu. Powstają liczne zespoły i szkoły gry. Imprezy bębniarskie gromadzą rzesze fanów.
Imprezy i festiwale bębniarskie
W Polsce odbywa się wiele wydarzeń promujących grę na djembe i kulturę afrykańską. Należą do nich m.in. festiwal Rytmy Afryki w Krakowie, Sababu w Bytomiu, Djembe Festiwal w Gdańsku, czy Zaduszki Afrykańskie w Warszawie. Przyciągają one zarówno doświadczonych graczy, jak i nowicjuszy.
Podsumowanie
Djembe to fascynujący instrument o bogatej tradycji, który zajmuje szczególne miejsce w kulturze Afryki Zachodniej. Jego głęboki, donośny dźwięk porusza zarówno ciało, jak i duszę. Gra na djembe wymaga wprawy, lecz daje też wiele satysfakcji. Jeśli marzysz o poznaniu tajników tego afrykańskiego bębna, mamy nadzieję, że niniejszy poradnik pomoże Ci rozpocząć tę niezwykłą podróż. Pielęgnowanie tradycji, budowanie więzi i radość płynąca z grania - oto sedno magii djembe!
